လျှပ်စစ်အသုံးအနှုန်းများ

လျှပ်စစ်နဲ့ပတ်သက်ပြီး အခြေခံအသုံးအနှုန်းများကို အောက်ပါအတိုင်း ဖော်ပြပေးလိုက်ပါတယ်......

လျှပ်စီး(Current)

လျှပ်ကူးပစ္စည်းဖြစ်သော ဓာတ်ကြိုးများအပါအဝင် သတ္တုပစ္စည်းများအတွင်းရှိ အီလက်ထရွန်(Electron)အမှုန်များ ရွေ့လျားစီးဆင်းမှုဖြစ်ပေါ် ခြင်းကို လျှပ်စီးဟုခေါ်ဆိုကြပါတယ်။ လျှပ်စီးနှစ်မျိုးရှိပြီး တစ်ဘက်တည်းတိုက်ရိုက် စီးသော တိုက်ရိုက်လျှပ်စီး(Direct Current- DC) နဲ့ နှစ်ဘက်အပြန်အလှန်စီးသော အပြန်အလှန်လျှပ်စီး (Alternative Current- AC) တို့ ဖြစ်ပါတယ်။ သူ့ကိုတိုင်းတာ တာကတော့  အမ်ပီယာ(Ampere) နဲ့ တိုင်းတာပါတယ်။ လျှပ်စစ် ခုခံမှု(Resistance) တန်ဖိုး 1 ohm ရှိနဲ့ ပစ္စည်းကို လျှပ်စစ် တွန်းအား (Voltage) တန်ဖိုး 1 Volt နဲ့ ကြွေးထားရင် အဲဒီမှာ စီးမယ့်လျှပ်စီးက 1 Ampere ရှိတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။

တွန်းအား (ခေါ်) ဗို့အား (Voltage)

အထက်မှာ ဖော်ပြခဲ့တဲ့အတိုင်း ဓာတ်ကြိုးများအပါအဝင် သတ္တုပစ္စည်းများအတွင်းရှိ အီလက်ထရွန်(Electron) အမှုန်များ ရွေ့လျားစီးဆင်းဖို့ တွန်းအားကို လျှပ်စစ် တွန်းအား (ခေါ်) ဗို့အား လို့ဆိုကြပါတယ်။ တိုင်းတာတဲ့ ယူနစ်ကတော့ ဗို့ (Volt) ဖြစ်ပါတယ်။ တိုက်ရိုက်လျှပ်စီးအတွက် DC Voltage(ဥပမာ- ဘတ္ထရီဗိုအား၊ DC Generator) ကို သုံးပြီး၊ ပြန်လှန်လျှပ်စီးအတွက် AC Voltage(ဥပမာ- AC Generator) ကို သုံးပါတယ်။ လျှပ်စစ်ပစ္စည်းတွေများလဲ DC သုံးတာနဲ့ AC သုံးတဲ့ ပစ္စည်းများ အမျိုးမျိုးရှိကြပါတယ်။ အိမ်တွေမှာ မီးလိုင်းက လာတာကတော့ AC လျှပ်စစ် ဖြစ်ပါတယ်။

စွမ်းအား (ခေါ်) ပါဝါ (Power)

စွမ်းအားဆိုတာကတော့ အထက်က ဗို့အားနဲ့ လျှပ်စီး ထပ်တူကျပြီး ပို့လွှတ်သုံးစွဲနေမှုလို့ ဆိုကြပါတယ်။ တိုင်းတာတဲ့ယူနစ်ကတော့ ဝပ်(Watt) ဖြစ်ပါတယ်။

စွမ်းအားယောင် (Reactive Power)

စွမ်းအားယောင်ဆိုတာကတော့ လျှပ်ညှို့မှု၊ လျှပ်သိုမှုတွေကြောင့် ဗို့အားနဲ့ လျှပ်စီး ထပ်တူမကျနိုင်ပဲ ပို့လွှတ်သုံးစွဲနေရမှုလို့ ဆိုကြပါတယ်။ တိုင်းတာတဲ့ယူနစ်ကတော့ ဗား(Var) ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီတန်ဖိုးကတော့ အပြင်မှာ မရင်းနှီးတဲ့အခေါ်အဝေါ်ဖြစ်ပေမယ့် ကျွန်တော်တို့ AC လျှပ်စစ်ကို သုံးမယ်ဆိုရင် မဖြစ်မနေ စဉ်းစားရမယ့်အရာပါ။

တပ်ဆင်အင်အား (Apparent Power)

တပ်ဆင်အင်အားဆိုတာကတော့ ကျွန်တောတို့သုံးမယ့် ဝန်အားကို တွက်ရာမှာ စဉ်းစားရတဲ့ပမာဏ ဖြစ်ပါတယ်။ ဗို့အားနဲ့ လျှပ်စီး ထပ်တူကျတာရော၊ မကျတာရော ပေါင်းစပ်ထားတဲ့ပမာဏ ဖြစ်ပါတယ်။ တိုင်းတာတဲ့ယူနစ် ကတော့ ဗို့အမ်ပီယာ(VA) ဖြစ်ပါတယ်။ လမ်းပေါ်ကထရန်စဖော်မာအိုးနဲ့ အိမ်ကသုံးတဲ့ပစ္စည်းတွေရဲ့ တပ်ဆင်အင်အားကို ဒီယူနစ်နဲ့ဖော်ပြကြတာတွေ့ကြမှာပါ။ လျှပ်စစ်ပစ္စည်းများကို သုံးစွဲဖို့၊ အသုံးချဖို့လုပ်တဲ့အခါ ဒီတပ်ဆင်အင်အားကို ဒီဇိုင်းပြုလုပ်တွက်ချက်ရတာဖြစ်ပါတယ်။

လျှပ်စစ်စွမ်းအားကိန်း (Power Factor)

ဒါကတော့ AC လျှပ်စစ်မှာ လျှပ်စီးကို ညှို့တဲ့အရာ လျှပ်ညှို့မှု (Inductance) နဲ့ ဗို့အားကိုသိုလှောင်တတ်တဲ့အရာ လျှပ်သိုမှု (Capacitance) တွေကြောင့် လျှပ်စီးနဲ့ ဗို့အားတို့ တစ်ထပ်တည်းမကျနိုင်တဲ့ အချိန်မှာ ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ ကွာဟမှုလို့ ဆိုကြပါတယ်။ လျှပ်ညှို့မှုကြောင့် ဗို့အားတွန်းသလောက်လျှပ်စီးကမစီးနိုင်တာ လျှပ်သိုမှုက ပြန်ထွက်တဲ့ ဗို့အားကြောင့် ဗို့အားထပ်ပေါင်းတာတွေ ဖြစ်ပေါ်တဲ့အခါ တွန်းသလောက်စီးနေခြင်းမဖြစ်တာကို ဆိုလိုတာပါ။ Power Factor ရဲ့ အကောင်းဆုံးအချိန်ကတော့ 1 ဖြစ်တဲ့အချိန်ဖြစ်ပါတယ်။ ကျွန်တော်တို့ အိမ်တွေကို ရောက်လာတာကတော့ တစ်ခါတစ်လေ 1 ဖြစ်ချင်မှ ဖြစ်တာပါ။

လိုင်းခွဲအသွင် (ခေါ်) ဖေ့စ်(Phase)

လျှပ်စစ်လိုင်းတွေကို တစ်လိုင်းခွဲအသွင်(Single Phase) နဲ့ သုံးလိုင်းခွဲအသွင် (Three Phase) ဆိုပြီး ကြားဖူးကြမှာပါ။ လျှပ်စစ်ဓာတ်အားထုတ်တဲ့နေရာကနေ သုံးချင်တဲ့ဒေသ၊ နေရာတွေကိုပို့ဖို့ ကျွန်တော်တို့ဟာ တစ်လိုင်းခွဲအသွင်(Single Phase) နဲ့ချည်း ပို့မယ်ဆိုရင် တပ်ဆင်ရတဲ့ ကြိုး၊ တိုင်နဲ့ ဆက်စပ်ပစ္စည်းတွေ များစွာ လိုအပ်မယ်ဆိုတာ စဉ်းစားကြည့်ယုံနဲ့ သိနိုင်မှာပါ။ အဲဒီတော့ Neutral ကြိုးကို ပေါင်းပြီး တစ်လိုင်းတည်းနဲ့ ကျန်လိုင်းခွဲအသွင်လိုင်းတွေရောပြီး ပို့လွှတ်ဖို့ စမ်းသပ်ကြတဲ့အခါ သုံးလိုင်းခွဲအသွင် (Three Phase) နဲ့ Neutral တစ်လိုင်း ပို့လွှတ်ရင် ပါဝါများများသယ်နိုင်သလို ရှုပ်ထွေးမှုလည်းနည်းသွားတာကို တွေ့ရှိကြပါတယ်။ ဒီနေရာမှာ Neutral လိုင်းလို့ခေါ်ကြတာက သဘာဝမြေကြီးဓာတ်လျှပ်စစ်အခြေ 0 Volt နဲ့ အတူတူမို့ Neutral လို့ ခေါ်ဆိုကြတယ်လို့ သိရပါတယ်။ အဲဒီ Neutral တစ်လိုင်းကိုလည်း ထပ်ပြီး လျော့ချဖို့စဉ်းစားတဲ့အခါ ကျွန်တော်သို့ သဘာဝ Neutral ဖြစ်တဲ့ မြေကြီးဓာတ်ကို တွေ့ရှိပြီး မြေစိုက်ကြိုးလုပ်၍ သဘာဝမြေကြီးကို Neutral တစ်လိုင်း အဖြစ်ပြုလုပ်ပြီး သုံးလိုင်းခွဲအသွင် (Three Phase) သုံးကြိုးတည်းနဲ့ ပို့လွှတ်ကြပါတယ်။ ဒါပေမယ့် အိမ်တွေကို ပို့လွှတ်တဲ့နေရာမှာတော့ မြေဓာတ်စမ်းသပ်မှု၊ မြေဓာတ်ချမှုစရိတ်တွေကို လျော့ချနိုင်ဖို့ သုံးလိုင်းခွဲအသွင် (Three Phase) နဲ့ Neutral တစ်လိုင်း ပို့လွှတ်ပေးပါတယ်။ တချို့ကတော့ ပိုစိတ်ချရအောင် အိမ်ရောက်လာတဲ့ Neutral တစ်လိုင်းကို မြေဓာတ်ချကြပါတယ်။ စိတ်မချရဘူးဆိုတာက မိမိသုံးနေတဲ့ လျှပ်စစ်ပစ္စည်းတွေ ပတ်လမ်းတို (Short Circuit) ဖြစ်တဲ့အချိန်၊ မှားချိတ်မိတဲ့အချိန်နဲ့၊ ကြိုးပေါက်နေတဲ့အချိန် စတဲ့ Neutral လိုင်း‌ပေါ်ကို လျှပ်စီးစီးပြီး ဗို့အားဖြစ်ပေါ်နေတဲ့အခါ သဘာဝ 0 Volt အခြေမှာ မဟုတ်တာကို ပြောတာပါ။

ခုခံမှု(Resistance)

လျှပ်စစ်ထုတ်တဲ့စက်ကနေ မိမိသုံးတဲ့ပစ္စည်းတွေအထိ လျှပ်စစ်စီးတဲ့တစ်လျှောက်မှာ လျှပ်စီးကို ခုခံမှုတွေ ရှိပါ တယ်။ အခုနောက်ပိုင်းတော့ မြေရှားသတ္တူကနေ ခုခံမှု 0 နီးပါးရှိတဲ့ SuperConductor တွေကို တီထွင်လာကြပြီမို့ နေရာတော်တော်များများမှာ ခုခံမှုကို ရှောင်ရှားနိုင်ကြတော့မှာပါ။ ခုခံမှုကို တိုင်းတာတဲ့ယူနစ်ကတော့ အုမ်း (Ohm- Ω) ဖြစ်ပါတယ်။ လျှပ်စစ်ကြိုးမှာဖြစ်တဲ့ ခုခံမှုကို တွက်ပြပြီးဖြစ်ပါတယ်။ အခြားနေရာတိုင်းမှာလဲ ခုခံမှုတွေရှိနေပါတယ်။ အိမ်တွေမှာသုံးတဲ့ ပစ္စည်းတော်တော်များများကို ခုခံမှုဝန်အားပစ္စည်းများ (Resistive Loads) လို့ ခေါ်ကြပါတယ်။ ခုခံမှုကြောင့် ဆုံးရှုံးသွားတဲ့ပါဝါရှိသလို သုံးလိုက်ရတဲ့ပါဝါလဲရှိပြီး အဲဒါကို ဝပ် (Watt) လို့ ခေါ်ပါတယ်။

လျှပ်ညှို့မှု(Inductance)

ဒါလဲအလားတူပါပဲ။ လျှပ်စစ်ထုတ်တဲ့စက်ကနေ မိမိသုံးတဲ့ပစ္စည်းတွေအထိ လျှပ်စစ်စီးတဲ့တစ်လျှောက်မှာ လျှပ်စီးကို လျှပ်ညှို့မှုတွေ ရှိပါ တယ်။ များသောအားဖြင့် သိလွယ်တာကတော့ ကွိုင်(Coil) တွေ မှာ သိသိသာသာ တွေ့ရပါတယ်။ ထရန်စဖော်မာအိုးလို ဟာမျိုးကိုပြောတာပါ။ တိုင်းတာတဲ့ယူနစ်ကတော့ ဟင်နရီ(Henery- H) ဖြစ်ပါတယ်။ အထက်ကပြောခဲ့တဲ့ တစ်လိုင်းခွဲအသွင်(Single Phase) ကို လိုင်းများစွာ ဆွဲပြီးသုံးတာနဲ့ သုံးလိုင်းခွဲအသွင် (Three Phase) လိုင်းတွေမှာလဲ လျှပ်ညှို့မှု ဖြစ်ပေါ်တာပါပဲ။ အိမ်က Extension Coil တွေကို ခွေထားရင်တောင် လျှပ်ညှို့မှု ဖြစ်ပါတယ်။ လျှပ်ညှို့မှုကြောင် ပါဝါတစ်မျိုးဖြစ်တဲ့ စွမ်းအားယောင် (Var) တွေ ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ ဒီလျှပ်ညှို့မှုကို ဖြစ်စေတဲ့ ပစ္စည်းတွေက သူတို့ပုံမှန် အလုပ်လုပ်နိုင်ဖို့ အတွက် ပမာဏတစ်ခုကို လျှပ်ညှို့ရယူပြီးမှ လုပ်နိုင်တာဖြစ်လို့ သူတို့အတွက် ပါဝါတစ်ခုက အမြဲတမ်း ပေးထားရသလို ဖြစ်နေပါတယ်။

လျှပ်သိုမှု(Capacitance)

ဒါလဲလျှပ်ညှို့မှုနဲ့အတူတူပါပဲ။ AC စနစ်ကို သုံးပြီးဆိုရင် နေရာတိုင်းမှာ ရှိပါတယ်။ မီးလိုင်းတွေအချင်းချင်းနဲ့ မြေကြီးကြား၊ Capacitor Bank စတာတွေမှာ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပါတယ်။ တိုင်းတာတဲ့ယူနစ်ကတော့ ဖာရဒ်(Farad-F) ဖြစ်ပါတယ်။ လျှပ်သိုမှုကြောင့်လဲ စွမ်းအားယောင် (Var) တွေ ဖြစ်စေနိုင်တာပါပဲ။

အချုပ်ပြောရရင်တော့ လျှပ်ညှို့မှု၊ လျှပ်သိုမှုတွေကြောင့် ဖြစ်တဲ့ စွမ်းအားယောင် (Var) တွေဟာ ကျွန်တော်တို့သုံးစွဲလိုတဲ့ တပ်ဆင်အင်အားမှာ သင့်တော်တဲ့ပမာဏထက် ပိုပါလာရင် မကောင်းပါဘူး။ သူတို့ကြောင့် သက်ရောက်မှုရှိနိုင်တာတွေ အများကြီးပါ။ သိသာတာကိုပြောရရင် ဗို့အားကျဆင်းတာ၊ မြင့်တက်တာ၊ လိုင်းမငြိမ်တာ၊ Electronic ပစ္စည်းတွေကို ထိခိုက်စေနိုင်တာ၊ ဓာတ်အားဆုံးရှုံးမှုများတာ စတာတွေအပြင် နည်းပညာပိုင်းဆိုင်ရာ သက်ရောက်မှုတွေလဲရှိပါတယ်။ ဒါကြောင့် လျှပ်စစ်နဲ့ပတ်သက်လို့ တပ်ဆင်အင်အားကို တွက်တဲ့နေရာမှာ ကျွမ်းကျင်သူတွေနဲ့ တိုင်ပင်ပြီးမှ ဆောင်ရွက်သင့်ပါတယ်။

ထပ်ပြီးပြောပြပေးလိုတာကတော့ ယူနစ်တွေအကြောင်းပါ။ 1 ထက်နည်းတဲ့ တန်ဖိုးတွေကို ကျွန်တော်တို့ ဖတ်တဲ့အခါ လွယ်ကူအောင် တစ်ထောင်ပုံတစ်ပုံနည်းရင် မီလီ (Mili)၊ တစ်သန်းပုံတစ်ပုံနည်းရင် မိုက်ခရို(Micro) နဲ့ သန်းတစ်ထောင်ပုံ တစ်ပုံနည်းရင် ပီကို (Pico) လို့ရှေ့ကထည့်ပြောကြပါတယ်။ ၁ ထက်များတဲ့ တန်ဖိုးတွေကတော့ တစ်ထောင်ပုံတစ်ပုံများရင် ကီလို(Kilo)၊ တစ်သန်းပုံတစ်ပုံများရင် မဂ္ဂါ (Mega) နဲ့ သန်းတစ်ထောင်ပုံ တစ်ပုံများရင် ဂီဂါ(Giga)၊ တစ်ထောင်ဂီဂါဆိုရင် တာရာ(Tera) လို့ ရှေ့ကထည့်ပြောပါတယ်။ (ဥပမာ- မီလီအုမ်း၊ မိုက်ခရိုဟင်နရီ၊ ပီကိုဖာရဒ်၊ ကီလိုအမ်ပီယာ၊ ကီလိုဗို့၊ မဂ္ဂါဝပ်၊ ဂဂ္ဂါဝပ် စသည်ဖြင့် အပေါ်က ယူနစ်တွေရှေ့မှာ ထည့်သုံးပြီး ခေါ်ဝေါ်သုံးစွဲကြပါတယ်)