ဓာတ်တိုင်နှင့်သူငယ်ချင်းများ (၂-၃)- Substations

 ကိုငှက်ကြီးနှင့် ဓာတ်တိုင်တို့အဖွဲ့ မြို့ထဲက စားသောက်ဆိုင်မှ စားသောက်ပြီး ကိုငှက်ကြီး၏ စီမံကိန်း လုပ်ငန်းခွင်သို့ ပြန်လာခဲ့လေသည်။ စီမံကိန်း၏ ရှင်းလင်းဆောင်တွင် လွတ်လွတ်လပ်လပ် ဝိုင်းဖွဲ့ထိုင်လိုက် ကြရင်း ကိုငှက်ကြီးအား သိချင်တာတွေ ဆက်၍ မေးလေသည်။

ဓာတ်တိုင်က “ကိုငှက်ကြီး……ဖီဒါ(Feeder) တစ်ခုမှာ ဘာပစ္စည်းတွေ ပါတာလည်းဗျ။ ဘယ်လိုအလုပ်လုပ် ကျတာလဲ ဆိုတာလဲ ရှင်းပြပေးပါအုံး” မေးလိုက်ရာ ကိုငှက်ကြီးက “ဖီဒါက တစ်ခုနဲ့တစ်ခုမတူဘူးကွ။ ဓာတ်အားလိုင်းအဝင် ဖီဒါတွေဆိုရင် Lightning Arrester(LA), Capacitive Voltage Transformer(CVT) သို့မဟုတ် Voltage Transformer, Line Disconnecting & Earth Switch (DS & ES), Circuit Breaker(CB), Current Transformer(CT) နဲ့ Bus Disconnecting Switch (DS) တွေပါတယ်။ ထရန်စဖော်မာ၊ Reactor, Capacitor စတဲ့ ဖီဒါကျတော့ Voltage Transformer နဲ့ Line Disconnecting Switch (DS) လိုဟာမျိုးလျှော့ထားတယ်။ Bus ကနေ Bus DS, CB, CT, LA ချိတ်ပြီးဝင်တယ်။ Bus Metering ဖီဒါမှာကျတော့ DS, CVT ဒါမမဟုတ် VT, LA တွေကိုပဲတပ်တယ်။ မင်းတို့ ဟိုမှာပြထားတဲ့ Single Line Diagram ကိုကြည့်လိုက်ရင် မြင်ပါလိမ့်မယ်” ဟု ဆိုကာ ရှင်းလင်းဆောင်နံရံတွင် ကပ်ထားသော ဓာတ်အားခွဲရုံစီမံကိန်း၏ Single Line Diagram ကို လက်ညှိုးထိုးပြလိုက်လေသည်။ ဓာတ်တိုင်တို့အဖွဲ့လည်း အားလုံးမတ်တပ်ထ၍ သွားကြည့်လိုက်ကြလေသည်။

မှန်ကြောင်က “ ကိုငှက်ကြီး တစ်ခုချင်းရဲ့အလုပ်လုပ်ပုံလေးလဲ ရှင်းပြပါအုံး” ဟု လှမ်းပြောလိုက်ရာ ကိုငှက်ကြီးက “အေး….. ဒီမှာ Lightning Arrester ဆိုတာကတော့ တို့ဓာတ်အားခွဲရုံထဲက ပစ္စည်းတွေဆီကို ဓာတ်အားလိုင်းနဲ့ခွဲရုံထဲမှာ မိုးကြိုးပစ်တာ၊ Fault ဖြစ်တာ၊ Circuit Breaker(CB) တွေ ON/ OFF လုပ်တာနဲ့ Power Swing ဖြစ်တာ စတဲ့ အချိန်တွေမှာ ဖြစ်လာတက်တဲ့ High Voltage Surge တွေ မဝင်အောင်လို့ တားထားတာပေါ့ကွာ။ အဝင်ကို လိုင်းနဲ့ချိတ်ထားပြီး အောက်က Earth ချထားတယ်။ ဒီဇိုင်းလုပ်ရင်တော့ Phase Voltage Maximum ကို သူ့ရဲ့ Rated Voltage အနေနဲ့ထားတာပေါ့။ Capacitive Voltage Transformer(CVT) နဲ့ Current Transformer(CT) ကတော့ မီတာတွေအတွက်နဲ့ Protection အတွက်ပေါ့။ မီတာနဲ့ Protection Relay တွေက High Voltage နဲ့ တိုက်ရိုက်မှ ချိတ်လို့မရတာကိုး။ အဲတော့ High Voltage, High Current ကို လျော့ဖို့အတွက် သုံးတာပေါ့။ ဒီဇိုင်းလုပ်ရင်တော့ မီတာနဲ့ Protection Relay က ဘယ်လောက်အထိ တိကျအောင် ယူမလဲဆိုတဲ့ Accuracy Class, Ratio Error တွေ၊ အဲဒါတွေနဲ့သွယ်မယ့်ကြိုးရဲ့ ဝန်အားသုံးစွဲမှု Burden တွေကို အဓိကတွက်ရတယ်။ သုံးမယ့် Metering နဲ့ Protection အမျိုးအစားအရေအတွက် ပေါ်မူတည်ပြီး Secondary Core ကို ဘယ်နှစ်ခုထားမလဲ ဆိုတာလဲ တွက်ရတယ်။ Line Disconnecting & Earth Switch (DS & ES) နဲ့ Bus Disconnecting Switch (DS) တွေကတော့ တို့ဓာတ်အားခွဲရုံကို မောင်းနှင်တဲ့အခါ ထိန်းသိမ်းပြုပြင်ရေးတွေ လုပ်ဖို့လိုရင် မီးရှိတဲ့ဘက်နဲ့ မရှိတဲ့ဘက်ကို ခြားထားဖို့သုံးတာပေါ့ကွာ။ Earth Switch ကတော့ Conductor တွေပေါ်လူတွေ တက်အလုပ်လုပ်ရတဲ့အခါ ဓာတ်မလိုက်အောင်မြေဓာတ်ချတာ….။ လျှပ်စစ်ကထူးဆန်းတယ်ကွ မှန်ကြောင်ရ.. တခါတလေလိုင်းကို ပိတ်ထားရင်တောင် အဲအပေါ်မှာ မီးရှိနေတက်တယ်ကွ။ မင်းတို့လဲသိမှာပါ… တို့ကမ္ဘာကြီးက တောင်ဝင်ရိုးစွန်းနဲ့ မြောက်ဝင်ရိုးစွန်းကို Magnetic Flux တွေဖြစ်နေတယ်ဆိုတာ။ တို့မြေကြီးက နေအထက် မီတာအလိုက် ဗို့အားတွေရှိနေတယ်ဆိုတာတွေလေ… အဲဒီ Effect တွေက တို့လိုင်းကို မီးပိတ်ထားလဲ လျှပ်စစ်ကစီးတယ်ကွ။ နောက်တစ်ခုက တို့လိုင်းရဲ့ အောက်တို့၊ ဘေးတို့မှာ မီးရှိတဲ့ ဓာတ်အားလိုင်းရှိနေရင် တို့လိုင်းကို Induce ဝင်ပြီး လျှပ်စစ်စီးပြန်ရော.. ဒါကြောင့် ထိန်းသိမ်းပြုပြင်ရေးတွေလုပ်ရင် Earth ကမဖြစ်မနေ ချရတယ်ကွ” ဟု ပြောရင်း တစ်ချက်နားလိုက်လေသည်။

ကိုငှက်ကြီးမှ ဆက်၍ “Circuit Breaker(CB) ကတော့ တို့ပုံမှန်အခြေအနေ ထိန်းသိမ်းပြုပြင်ရေးလုပ်တဲ့အချိန်၊ လိုအပ်လို့ ဖွင့်ဖို့ ပိတ်ဖိုလိုလာရင် အဖွင့်/ အပိတ်လုပ်ဖို့နဲ့ ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့ Fault ဖြစ်တဲ့အခြေအနေတွေမှာ Protection Relay တွေကနေ ဖြတ်ချဖို့သုံးတာပေါ့ကွာ။ အိမ်မှာသုံးတဲ့ Breaker နဲ့တော့ သဘောတရားအတူတူပါပဲ။ တစ်ခုပဲ အိမ်က Breaker တွေလိုတော့ Fault ဖြစ်ရင်သူ့အလိုလို မပြုတ်ဘူး။ Fault ဖြစ်တဲ့ Current နဲ့ Voltage ကို CT, VT, CVT တွေကနေ Relay ကိုရောက်……Relay ကတွက်ချက်ပြီး သတ်မှတ်ချက်ထက်ကျော်ရင် CB ကို ဖြုတ်ချ (Open) လုပ်တာပေါ့ကွာ။ ဒီ DS, DSE, CB တွေကို ဒီဇိုင်းလုပ်ရင်တော့ သူတို့ ဖြုတ်ချရမယ့် Normal Current နဲ့ Fault Current ကို တန်ဖိုးကို အဓိကကြည့်ရတာကွ။ ရှိသမျှ Equipment တွေအကုန်လုံးကတော့ အဲဒါကြည့်ရပေမယ့် CB က ကျတော့ ဖြုတ်ချမယ့် အချိန်ဘယ်လောက် မီလီစက္ကန့်ရှိရမလဲ၊ Single Pole Operation(1phase) လား၊ Three Pole Operation(3phase) လား ဆိုတာကိုပါ ကြည့်ရတယ်။ နောက် Equipment တွေအကုန်လုံးကို နောက်စဉ်းစားရတဲ့အချက်က ငါအရင်ပြောခဲ့သလိုပဲ Power Frequency Withstand Voltage, Lighting Impulse Withstand Voltage နဲ့ Switching Impulse Withstand Voltage စတာတွေကို ထည့်စဉ်းစားရတယ်ကွ…” ဟုပြောရင်း နားလိုက်လေသည်။

ဖက်တီးက “ကိုငှက်ကြီးပြောသွားတဲ့အထဲမှာ Voltage ကို ရယူတာကို CVT နဲ့ VT လို့ နှစ်မျိုးပြောသွားတယ်။ ဘာကွာတာလဲ ကိုငှက်ကြီး..” ဟုမေးရာ ကိုငှက်ကြီးက “ အဲ… ဖီဒါမှာပါတဲ့ပစ္စည်းပြောတုန်းက Wave Trap ဆိုတာ ကျန်သွားတယ်ကွ။ Voltage ကို ရယူတဲ့ Function ကတော့ CVT နဲ့ VT က အတူတူပါပဲ။ CVT မှာပိုသွားတာက Communication အတွက်ပေါ့ကွာ။ Power Line Carrier Communication လို့ခေါ်တယ်ကွ။ တို့ကျောင်းမှာ EC ဘာသာရပ်မှာသင်တဲ့ Wave Filter ပုံစံလုပ်ထားတာပေါ့ကွာ။ တို့နိုင်ငံသုံးတဲ့ ဓာတ်အားကွန်ယက်ရဲ့ Frequency 50 Hz နဲ့ Communication Frequency ကို ခွဲဖို့ Wave Trap က Inductor အနေနဲ့သုံးပြီး CVT ကတော့ Capacitor အနေနဲ့သုံးတာပေါ့” ဟု ရှင်းပြလေသည်။

(ဆက်ပါအုံးမည်)

ဓာတ်တိုင်နှင့်သူငယ်ချင်းများ (၂-၂)- Substations

 ဓာတ်တိုင်ကဆက်၍ “ကိုငှက်ကြီး Gantry တွေ Beam တွေကျတော့ရော။ ကိုငှက်ကြီးတို့ကဘယ်လို လုပ်မှာလဲ။ အဲဒီဟာက Overhead Ground Wire၊ တိုင်ခြေမှာ Earthwire တွေတပ်သေးတယ်မို့လား။ နောက်ပြီး ကြိုးတွေချိတ်တော့ရော ဘယ်လိုတွက်ချက်ပြီး လုပ်လဲဗျ။ ရှင်းပြပါအုံး ” တောင်းဆိုလိုက်ရာ ကိုငှက်ကြီးမှ “မင်းမေးတာ ဖြေရရင်တော့ ရှည်မယ်ကွ။ Electrical ရော Mechnical အပိုင်းတွေရောပါတယ်။ တို့က Busbar တည်ဆောက်ဖို့ Gantry တွေ၊ Beam တွေ၊ ကြိုးနဲ့ Insulation Accessories တွေသုံးတဲ့အခါ (၁) ဖီဒါစာ နေရာချဖို့ Beam အကျယ် ဘယ်လောက်ထားမလဲ။ Gantry အမြင့်ကိုဘယ်လောက်ထားမလဲ ဆိုတာတွေကို တို့သုံးမယ့် ဗို့အားပမာဏ အလိုက် Electrical Clearence လို့ခေါ်တဲ့ လျှပ်စစ်အန္တရာယ်ကင်းလွတ်အကွာအဝေးကို စဉ်းစားရတယ်ကွ။ ဒီနေရာမှာ တို့က တို့သုံးမယ့် ဗို့အားပမာဏရဲ့ ပုံမှန် Normal အခြေအနေမှာရှိတဲ့ ဗို့အားနဲ့ ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့ Abnormal အခြေအနေမှာ ရှိတဲ့ ဗို့အားအခြေအနေကို ပေါင်းစဉ်းစားရတယ်ကွ။ ပုံမှန်အတွက် Rated Voltage, ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့အခြေအနေအတွက် Power Frequency Withstand Voltage, Lighting Impulse Withstand Voltage နဲ့ Switching Impulse Withstand Voltage စတာတွေကို တွက်ချက်ရတယ်ကွ။ ဒါကတော့ အသစ် စလုပ်တဲ့ ဗို့အားစနစ်တွေမှာတွက်တာပေါ့ကွာ။ ငါအရင်ပြောခဲ့သလို တို့သက်ဆိုင်ရာ Standard တွေရှိရင်၊ အရင်လုပ်ပြီးသားတွေရှိရင် အဲဒါကိုပဲ Follow လုပ်လိုက်ရုံပါပဲ။ အဲဒီဗို့အားတွေနဲ့ လွတ်တဲ့ အကွာအဝေး ကိုတွက်ပြီး Beam အရှည်ကို တွက်ရတာကွ။ ဒါကအရှည်နဲ့ Phase တစ်ခုနဲ့တစ်ခုကြား အကွာအဝေး ရတာပဲရှိသေးတယ်။ အဲဒီ Beam နဲ့ သူ့ကိုထောက်မယ့် Gantry တွေကို Sizing လုပ်ဖို့ကျတော့ Mechnical ပိုင်းပါလာပြီ။ သူ့ကို သက်ရောက်မယ့် Vertical Load, Longitudinal Load, Transverse Load ဆိုတဲ့ သက်ရောက်အားတွေကို တွက်ရတယ်ကွ။ Vertical Load(ထောင်လိုက်သက်ရောက်အား) တွက်တဲ့အခါ သူ့ Beam, Gantry ရဲ့အလေးချိန်၊ ချိတ်ဆွဲမယ့် ကြိုး၊ ကြေသီးနဲ့ Insulation Accessories တို့ရဲ့အလေးချိန်နဲ့ Installation & Maintenance လုပ်တဲ့အခါမှာ အဲအပေါ်ကို တက်မယ့်လူ၊ တင်မယ့်ပစ္စည်း စတာတွေရဲ့ အလေးချိန်ပေါင်းကို တွက်ရတယ်။ Longitudinal Load(အလျားလိုက်သက်ရောက်အား) ကိုကျတော့ သူတို့ကို သွယ်ချိတ်မယ့် ပုံမှန်အခြေအနေမှာရှိတဲ့ ကြိုးဆွဲတင်းအား၊ ပုံမှန်မဟုတ်တဲ့ တစ်ဖက်က ကြိုးပြတ်သွားတဲ့ အခြေအနေ၊ Electrical Fault ဖြစ်တဲ့အခြေအနေမှာရှိတဲ့ ဆွဲတင်းအား၊ လေတိုက်တဲ့အားနဲ့ အဲကြိုးတွေပေါ်ကို တက်ပြီး Installation & Maintenance လုပ်တဲ့အခါမှာ အဲအပေါ်ကို တက်မယ့်လူ၊ တင်မယ့်ပစ္စည်း စတာ တွေရဲ့အလေးချိန်ပေါင်းကို တွက်ရတယ်။ Transverse Load (ဘေးတိုက်သက်ရောက်အား) ကိုကျတော့ အစောကချိတ်ဆွဲထားတဲ့ ကြိုး၊ ကြေသီးနဲ့ Insulation Accessories တွေ၊ Beam, Gantry တွေကို လေတိုက်တဲ့ အားပေါ့ကွာ။ ဒီမှာ လေတိုက်အားဆိုတာက ယူတဲ့အခါ တို့က ကိုယ်တည်ဆောက်မယ့် ဧရိယာထဲမှာ လွန်ခဲ့တဲ့ နှစ်ပေါင်း ဘယ်လောက်အတွင်း အများဆုံးတိုက်ခဲ့ဖူးတဲ့ လေတိုက်နှုန်း ဆိုတာမျိုးကို ယူတယ်။ အဲဒါကို Reliablity စဉ်းစားတယ်ခေါ်တာပေါ့ကွာ။ နှစ်များများ ပြန်ယူရင် ပို Reliablity ဖြစ်တယ်ပေါ့။ အဲဒီအားတွေရတဲ့အခါမှ Beam တွေ Gantry တွေကို ဘယ်လောက်ကြံ့ခိုင်အားရှိတဲ့ဟာ လုပ်ရမလဲ ဆိုတာပေါ်တယ်။ Gantry တွေရဲ့အမြင့်ကို တွက်တာကျတော့ အောက်မှာထားမယ့် Electrical Equipment ရဲ့အမြင့်, အပေါ်မှာတွဲလောင်းဖြစ်နေမယ့် Busbar ရဲ့ ကြိုးအိကျမှုအရှည်၊ ချိတ်ဆွဲမယ့်ကြွေသီးတွဲရဲ့ အရှည်၊ လျှပ်စစ်အန္တရာယ်ကင်းလွတ်အကွာအဝေး စတာတွေပေါင်းပြီးရတဲ့ တန်ဖိုးပေါ့။ ကြိုးကို ဓာတ်အားစီးသွားတဲ့အခါ အိကျလာမယ့် အရှည်ကိုလဲ ထည့်တွက်ရ သေးတယ်။ အဲဒါဆိုရင်တော့ Gantry နဲ့ Beam အကြောင်းစုံသလောက်ဖြစ်ပြီထင်တယ်။” ဟု စိတ်ရှည်ရှည်ဖြင့် ဖြည်းဖြည်းချင်းရှင်းပြလေသည်။

“အသေးစိတ် လုပ်ရတာပဲ ကိုငှက်ကြီး… အဲဒါတွေရတော့ Gantry နဲ့ Beam တွေကို ဘယ်လိုလုပ်လဲဗျ” ဟု မှန်ကြောင်ကဆက်မေးရာ ကိုငှက်ကြီးမှ “တို့တော့မလုပ်တော့ဘူးကွ။ ပစ္စည်းထုတ်တဲ့သူတွေကို အဲဒါတွေ ပေးပြီးအပ်တာပဲ။ ဒါပေမယ့် တကယ်မဖြစ်မနေလုပ်ဖို့လိုလာရင်တော့ Structure Design Software တွေသုံးပြီး ဒီဇိုင်းလုပ်ရတာပေါ့ကွာ။ ကိုယ်လိုချင်တဲ့ပုံစံလေးကို Structure လေးလုပ်ကြည့်။ ရရင်အစောက Load တွေ ထည့်ပြီး Run ကြည့်။ မရင်ရင်ဆက်လုပ်ပေါ့။ စိတ်ကျေနပ်တဲ့ ဒီဇိုင်းရပြီး သင့်တော်တယ်ဆိုရင် အဲဒါကို ပစ္စည်းထုတ်တဲ့ဆီကိုအပ်တာပေါ့ကွာ။ ရှားတော့ရှားတယ်ကွ။ ဒီမှာက မြို့ပြအင်ဂျင်နီယာပိုင်းတွေပဲ အဲလို တွက်ကြတယ်လို့ထင်တယ်၊ Electrical က မဖွံ့ဖြိုးသေးဘူးကွ။ နောက်တော့ပေါလာမယ်ထင်ပါတယ်…” ဟု ပြန်ဖြေလေသည်။

“ဒါဆိုရင် Lattice လို့ခေါ်တဲ့ သံဘောင်တွေသုံးတာနဲ့ Pole တွေသုံးတာကျတော့ကော ဘယ်လိုကွာလဲဗျ။” ဟု ဖက်တီးကဆက်မေးရာ ကိုငှက်ကြီးက “Electrical သီးသန့်ပြောရင်တော့ မကွာပါဘူးကွ။ တပ်ဆင်ရေးပိုင်း ကျတော့ သံဘောင်တွေနဲ့က သယ်ရတာ၊ တပ်ရတာ လွယ်တာပေါ့။ Pole တွေ သုံးတာကျတော့ Heavy Mechinery တွေရှိမှ မြန်မြန်လွယ်လွယ်လုပ်နိုင်မှာ။ ရှင်းတာကတော့ Pole တွေကတော့ တိုင်ထီးထီးကြီးဆိုတော့ အမြင်ရှင်းတာပေါ့ကွာ။ သယ်ပို့ရခက်ရင်တော့ သံဘောင်လုပ်တာအကောင်းဆုံးပဲ။ Structure Design လုပ်ရမှာ၊ ဒီဇိုင်းအပ်ရမှာ အလုပ်ရှုပ်သက်သာချင်ရင်တော့လဲ Pole သုံးပေါ့ကွာ။ ကိုယ့်အကြိုက်နဲ့ကိုယ်ပေါ့။ ဘယ်ဟာသုံးသုံး ရပါတယ်..” ဟုရှင်းပြလေသည်။

ကိုငှက်ကြီးမှ ဆက်၍ “မင်းတို့မေးတဲ့ Overhead Ground Wire အကြောင်းပြောရရင်တော့ အဲဒါက မိုးကြိုး ပစ်တဲ့အခါ အောက်က Equipment တွေကို မထိခိုက်အောင်ကာကွယ်ဖို့ပေါ့ကွာ။ အဲဒီကောင်ကိုတော့ ခုနောက်ပိုင်း Popular အဖြစ်ဆုံး Rolling Sphere Method နဲ့တွက်လိုက်ရင် Gantry ပေါ်မှာ ဘယ်နေရာတွေ ဆွဲထားလိုက်ရင် မိုးကြိုးကာကွယ်နိုင်တေယ်ဆိုတာပေါ်ပါတယ်။ အဆောက်အဦးအတွက်လဲ တွက်ရပါတယ်။ ကြိုး Size တွက်တာကတော့ အဲဒီဧရိယာမှာရှိတဲ့ ဖြစ်လေ့ရှိတဲ့မိုးကြိုးရဲ့ Lightning Stroke Current ကို နိုင်တဲ့ကြိုးဆို ရပါတယ်။ သုံးလေ့ရှိတာကတော့ 200 kA/s နဲ့တွက်တယ်။ အများဆုံးပေါ့ကွာ။ တို့ဆီမှာတော့ Analysis တွေ Experiment တွေ မရှိပါဘူး။ British Standard ကိုပြောတာပါ။” ဟု ရှင်းပြရင်း “ နောက်ဆုံးမေးတဲ့ Earthwire ကတော့ အပေါ်ကမိုးကြိုးကြောင့်ဖြစ်တဲ့ Current ရော၊ ဓာတ်အားခွဲရုံထဲကပစ္စည်းတွေက ထွက်လာမယ့် Current ရော မြေကြီးထဲချပစ်ဖို့ တပ်ရတာပေါ့။ သူကတော့မြေကြီးရဲ့ Soil Resitivity ကို စမ်းရသေးတယ်။ ဓာတ်အားခွဲရုံ Switchyard ရဲ့အောက်မှာ လေးထောင့်ကွက်နဲ့ Earthing Grid ခင်းရတယ်။ နီးစပ်ရာပစ္စည်းကနေ Earth ချနိုင်အောင်ပေါ့ကွာ။ အကျဉ်းအကျယ်ကတော့ ဒီဇိုင်းလုပ်ရတယ်ကွ။ Grid တစ်ခုလုံးအနေနဲ့တွက်ရသလို၊ Grid တစ်ခုလုံးမှာရှိတဲ့ Ground Potential၊ Step Voltage၊ Touch Voltage တွေကိုလည်း တွက်ယူရတယ်ကွ။ ဒီနေရာမှာ Ground Potential တွက်တာကတော့ Computer Software သုံးပြီးတွက်မှ ရတာကွ။ Node တွေကများတာကိုး။” ဟု ဆက်ရှင်းပြလေသည်။

ဓာတ်တိုင်က “ကိုငှက်ကြီးရာ၊ ဗဟုသုတလဲရပါတယ်။ ရှုပ်လဲအတော်ရှုပ်သွားပြီ။ အဆောင်ပြန်ရောက်မှ ကိုငှက်ပြောတာတွေနဲ့ စာတွေနဲ့ ပြန်ကြည့် ကြည့်အုံးမယ်ဗျာ။ ကိုငှက်ကြီးလဲမောရောပေါ့။ ဆက်မေးချင်တာတွေ တော့အများကြီးပဲ။ လောလောဆယ် ကိုငှက်ကို မြို့ထဲမှာ လိုက်ပြုစုမယ်လေဗျာ။ သွားရအောင်” ဟု ပြောလိုက်လေသည်။

ကိုငှက်ကြီးက “ဟ… ငါကအလုပ်ရှိတဲ့သူပါကွ။ ငါလိုက်ကျွေးပါ့မယ်။ သွားရအောင်လေ…..ညီလေးတို့အားလုံးပဲ …လာ… လာ..” ဟုပြောရင်း စီမံကိန်းမှ ပေးထားသောကားသော့ကို လှမ်းယူကာ ဓာတ်တိုင်တို့အဖွဲ့နှင့် ကားပေါ် တက်၍ မြို့ထဲသို့ ထွက်ခဲ့လေတော့သည်။

(ဆက်ပါအုံးမည်……)

ဓာတ်တိုင်နှင့်သူငယ်ချင်းများ (၂-၁)- Substations

 

ဒီတစ်ခေါက်တော့ ဓာတ်တိုင်တို့အဖွဲ့ မနှစ်က ကျောင်းပြီးသွားသည့် စီနီယာအကိုကြီး ကိုငှက်ကြီး၏ စီမံကိန်းလုပ်ငန်းခွင်သို့ရောက်ရှိနေသည်။ “ကိုငှက်… ဖုန်းထဲပြောသလိုပဲ…လက်တွေ့လုပ်ငန်းခွင်အကြောင်းလေး သိချင်လို့ လာကြတာပါ။ စာတွေ့လေးနဲ့ ဆက်စပ်ပြီး ရှင်းပြလို့ရရင်ရှင်းပြပါအုံးဗျ” ဟု ဓာတ်တိုင်ကပြောလိုက်ရာ ကိုငှက်ကြီးက “မင်းတို့က ဓာတ်အားလိုင်းအကြောင်းသိချင်လို့လာတာ။ အခုငါတို့ Site က ဓာတ်အားခွဲရုံ တည်ဆောက်တာကွ။ အဲတာအရင်ပြောမယ်လေ။ မင်းတို့လဲ အအေးသောက်ကြပါအုံး။ လိုင်းအတွက်တော့ ငါ တခြား Site ကိုခေါ်သွားမယ်။ အဲကျမှ ရှင်းပြတာပေါ့….” ပြောရင်း မှတ်စုအချို့ကို လှမ်းယူလိုက်လေသည်။ ဓာတ်တိုင်က “ရပါတယ်ကိုငှက်… ကျွန်တော်တို့က ဘာသိရ သိရပါဗျ။ ခေါ်ရှင်းပြတာကို ပဲ ကျေးဇူးတင်နေပါပြီ။” ဟု ပြောလိုက်လေသည်။

“အေးကွ… ဓာတ်အားခွဲရုံနဲ့ပတ်သက်တာကို ကျောင်းမှာသင်ရတုန်းကတော့ ဒီလိုပြောထားတယ်ကွာ….. ပထမဦးဆုံး ကိုယ်ဓာတ်အားဖြန့်မယ့်နေရာရဲ့ Center လောက်ဖြစ်မယ့်နေရာ၊ ဓာတ်အားလိုင်းတွေအဝင်/ အထွက် လုပ်ဖို့ အဆင်ပြေမယ့်နေရာနဲ့ ကိုယ်လိုအပ်တဲ့နေရာအကျယ်အဝန်း စတာတွေကို အဓိကထားရွေးမယ်။ လူနေတဲ့ နေရာတွေနဲ့ တအားနီးလို့မရသလို ဝေးလို့လဲမရဘူး၊ Operation လုပ်မယ့်လူတွေအတွက်ရော ထည့်စဉ်းစားရတာ ပေါ့ကွာ။ နောက်တစ်ခုက ဓာတ်အားပေးစက်ရုံ၊ ဒါမှမဟုတ် ဓာတ်အားကွန်ယက်ကနေယူမယ်ဆိုလဲ အနီးဆုံး ဓာတ်အားကွန်ယက်နေရာ စတာတွေကနေ ဘယ်လိုဗို့အားနဲ့ ဓာတ်အားလိုင်းသွယ်ပြီး ဒီကိုရအောင်ယူမလဲ။ ဒါက ကိုဖြန့်ဖြူးမယ့်ပမာဏနဲ့ တွက်ပြီး သင်တော်တဲ့ ဗို့အားစနစ်ကို ရွေးရမယ်။ ပြီးရင်‌တော့ ဓာတ်အားခွဲရုံ အတွင်းပိုင်း ကို စစဉ်းစားရမှာပေါ့” ဟု တစ်ချက်နားရင်း ကွမ်းတစ်ယာ ထုတ်ဝါးလိုက်လေသည်။

အရှည်ကြီးက “ ကိုငှက်ကြီး… ပိတ်ရက်သာပြောတယ် ဖုန်တလုံးလုံးနဲ့ အလုပ်တွေတော့ရှိနေတာပဲနော်” ဟု မေးလိုက်ရာ ကိုငှက်ကြီးက “ဒီနေ့တော့နားတယ်ကွ… ဒါပေမယ့် ဓာတ်အားခွဲရုံပစ္စည်းတွေက ခုမှရောက်လာလို့ ပစ္စည်းချနေကြတာပါ။” ဟု ပြန်ဖြေလိုက်လေသည်။

ကိုငှက်ကြီးမှ ဆက်၍ “အစောကဟာပြန်ပြောမယ်.. ဓာတ်အားခွဲရုံရဲ့ မြေနေရာအကျယ်အဝန်းကို တွက်လို့ရဖို့ တို့က ဒီထဲမှာတပ်ဆင်မယ့် Equipment တွေ…Busbar, Transformer, Lightning Arrester, Wave Trap, Capacitive Voltage Transformer, Current Transformer, Circuit breaker, Disconnecting Switch/ Earth Switch, Station Transformer, Shunt Reactor, Shunt Capacitor စတာတွေကို ဘယ်လိုနေရာချမလဲဆိုတာကို Layout ချရမှာပေါ့ကွာ။ အဲတာတွေကို Control လုပ်မယ့် Control Building၊ Cable Duct၊ Store၊ မီးစက်ထားမယ့်နေရာ၊ လုံခြုံရေး အဆောက်အဦးစတာတွေ အကုန်ထည့်စဉ်းစား Layout နေရာချပြီးမှ အကျယ်အဝန်းရတာပေါ့ကွာ။ ဓာတ်အားခွဲရုံ Control Building ထဲမှာလဲ ကိုယ်ထည့်မယ့် Control Panel, Switchgear, Battery Bank and Charger, Communication Panel, Store, Meeting Room, Rest Room, စတဲ့ဟာတွေကိုလဲ Layout ချပြီး Control Building အရွယ်အစားတွက်ရတယ်။ အဲတာတွေကို စဉ်းစားပြီး ရင်တော့ ဓာတ်အားခွဲရုံ အကျယ်အဝန်းကို ကောင်းကောင်းတွက်လို့ရပြီပေါ့” ဟုပြောရင်း ခဏနားလိုက်လေသည်။

ပြီးမှ “တို့ကျောင်းမှာသင်တဲ့ Load Flow, Short Circuit, Transient, Insulation Coordination, Earthing, Overhead Grounding, Protection, စတာတွေကိုကို ဒီမှာ အကုန်ထည့်စဉ်းစားပြီး ဒီဇိုင်းလုပ်ရတာကွ၊ ကျောင်းစာတွေတော့ မမေ့လိုက်ကြနဲ့၊ အဲဒါတွေကိုပဲ လက်တွေ့မှာသုံးကြတာ၊ တစ်ခုတော့ရှိတာပေါ့၊ ကိစ္စရပ် တိုင်းတော့ တွက်စရာမလိုပါဘူး။ နိုင်ငံတကာမှာတော့ ကိုယ့်နေရာဒေသရဲ့ ရာသီဥတု၊ မြေအမျိုးအစား၊ မိုးကြိုးပစ် အကြိမ်ရေ၊ လေတိုက်နှုန်း၊ ပင်လယ်ရေမျက်နှာပြင်အမြင့်စတဲ့ သက်ရောက်နိုင်တဲ့ Design Condition တွေကို ထုတ်ပြန်ထားပြီး သက်ဆိုင်ရာ ဗို့အားပမာဏ၊ သယ်ယူမယ့်ပမာဏအလိုက် Standard သတ်မှတ်ထားတော့ အဲအတိုင်း Follow လုပ်ပြီး တိုက်ရိုက်အသုံးချလို့ရတယ်။ ဒီမှာလဲ အဲလိုပါပဲ။ မြန်မာ Standard အနေနဲ့တော့ မထွက်သေးပေမယ့် တို့အင်ဂျင်နီယာလောကမှာတော့ သတ်မှတ်ပြီးသုံးတာတွေ ရှိပါတယ်။ အချိန်တိုင်း Detailed Analysis လုပ်စရာမလိုတော့ဘူးပေါ့။ မင်းတို့ဒီအထိ နားလည်လားမသိဘူး” ဟုမေးလိုက်ရာ မှန်ကြောင်က “အများကြီးပဲ ကိုငှက်…. ချက်ချင်းတော့လိုက်မမှီဘူး၊ စာတွေကလဲ ဒီနှစ်အတွက်ပဲ မှတ်ထားတာ.. ဟဲ…ဟဲ…” ဟု ပြန်ဖြေလိုက်လေရာ ကိုငှက်ကြီးက “ အေး တို့လဲအဲလိုပါပဲကွာ၊ အလုပ်ထဲရောက်မှာ စာတွေ့နဲ့လက်တွေ့ ပြန် ပေါင်းကြည့်နေရတာကွ…ဟား…ဟား…” ဟုပြောကြရင်း ခဏမျှ တိတ်ဆိတ်သွားလေသည်။ ဓာတ်တိုင်တို့ အဖွဲ့က အတွေးတွေနဲ့ အရင်ကမှတ်မိသမျှတွေဖြင့် ပုံဖော်နေကြသည်။

ကိုငှက်ကြီးမှ “မင်းတို့ကို ဒီနေရာမှာ မြို့ပြအင်ဂျင်နီယာအပိုင်းကို မပြောရသေးဘူး၊ မြို့ပြအင်ဂျင်နီယာ အပိုင်းအနေနဲ့ တို့တပ်မယ့် ပစ္စည်းတွေရဲ့အလေးချိန်၊ Busbar ကြိုးတွေရဲ့ ဆွဲအား၊ လေတိုက်နှုန်း၊ မြေငလျှင်၊ မိုးရေချိန်၊ မြေမျက်နှာပြင်အနိမ့်အမြင့်၊ မြေအမျိုးအစား စတာတွေကို အချက်အလက်ရယူပြီး မြေပြင်ခြင်း၊ Foundation ပြုလုပ်ခြင်း၊ ထရန်စဖော်မာအတွက် ဆီစုကန်ပြုလုပ်ခြင်း၊ လမ်းခင်းခြင်း၊ မြေထိန်းနံရံလိုအပ်ရင် ထည့်သွင်းပြုလုပ်ခြင်းနဲ့  ခြံစည်းရိုး၊ ရေ/ မီး စတာတွေကို လုပ်ကြရတယ်။ သူတို့လဲ လုပ်ငန်းအားလုံးကို ဒီဇိုင်းတွေ အသေးစိတ်တွက်ချက်ပြီး လုပ်ကြရတာပဲ……..နောက်ဆုံးကတော့ လူမှုပတ်ဝန်းကျင်နဲ့သဘာဝပတ်ၒန်းကျင် ထိခိုက်မှုမရှိဖို့ပေါ့။ ဒီလုပ်ငန်းတွေမစခင်ကတည်းက စီမံကိန်းနဲ့ပတ်သက်ပြီး လုပ်ငန်းပမာဏ၊ လျာထားကာလ၊ သဘာဝနှင့် လူမှုပတ်ဝန်းကျင်ထိခိုက်နိုင်ခြေတွေ၊ လူထုနဲ့သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်အတွက် စီမံဆောင်ရွက်ပေးနိုင် တာတွေ၊ အလုပ်အကိုင်အခွင့်အလမ်းတွေ စတာတွေကို လူထုကိုချပြရှင်းလင်းပြီး ဆောင်ရွက်ရတာပေါ့။ ကမ္ဘာက ပူးနွေးလာပြီး ရာသီဥတုဖောက်ပြန်မှုတွေဖြစ်နေတာဆိုတော့ ဒီအချက်ကလည်း စဉ်းစားလုပ်ဆောင်ဖို့ လိုတဲ့ အချက်ပဲကွ….အေး… ငါပြောပြခဲ့တာတွေကတော့ တို့ဓာတ်အားခွဲရုံစီမံကိန်းနဲ့ပတ်သက်ပြီး အကြမ်းဖျဉ်းရှင်းပြ တာ။ မင်းတို့ သိချင်တာရှိရင်မေးပေါ့။” ဟုပြောလိုက်ရာ ဖက်တီးက “မေးစရာတွေတော့ ပုံလို့ပဲ၊ ကိုငှက်ကြီးအချိန်ရပါ့မလားလို့……တော်ကြာ ကျတော်တို့မေးတာတွေများလို့ စိတ်ညစ်သွားမယ်…” ဟု ပြန်ဖြေ လိုက်ရာ “ရပါတယ်ကွ….သိတာတွေဖြေမှာပေါ့။ မေးစရာရှိရင်မေးပါ။ အချိန်ရပါတယ်ကွာ…” ဟု ကိုငှက်ကြီးမှ ပြောလေသည်။

ဖက်တီးကဆက်၍ “Busbar ဆိုတာကနေစရမှာပဲ ကိုငှက်ကြီး၊ ကျွန်တော်တို့သင်ရတာတော့  Single bus, Double bus, double breaker, Main and transfer (inspection) bus, Double bus, single breaker, Ring bus, Breaker and a half ဆိုပြီးသင်ရတယ်၊ ကိုငှက်ကြီးတို့က ဘယ်လို Bus သုံးမှာလဲ” ဟုမေးရာ “ဟ..ဖက်တီးကဘယ်ဆိုးလို့တုန်း၊ အေး….တို့သုံးမှာက Double bus, single breaker ကိုသုံးမှာကွ။ အကောင်းဆုံးကတော့ Double bus, double breaker ပေါ့ကွာ။ ဒါပေမယ့် ဖီဒါတိုင်းမှာ Circuit Breaker တစ်လုံးပိုတော့ ဈေးပိုကြီးတာပေါ့။ Single bus ကတော့ ကုန်ကျစရိတ်သက်သာပေမယ့် Reliable မဖြစ်ဘူးကွ။ တစ်ခုခုဖြစ်ရင် ခွဲရုံတစ်ခုလုံးပိတ်ပြစ်ရမှာ။ အဲတော့ ဆက်ထားတဲ့လိုင်းတွေ Link မရှိတော့ဘူး။ ဓာတ်အားပြတ်ချိန်များတာပေါ့ကွာ။ Breaker and a half ကတော့ Double bus, double breaker ထက် ကုန်ကျစရိတ်သက်သာပေမယ့် Double bus, single breaker လောက်တော့လဲ မသက်သာပြန်ဘူး။ နှစ်ဖီဒါကို Breaker တစ်ခု အပိုပေါင်းထားတာပေါ့။ Ring bus ကတော့ တို့ Transmission မှာ သုံးခဲတယ်ကွ။ Distribution တွေ၊ ဓာတ်အားပေးစက်ရုံတွေမှာ သုံးတယ်။ Bus Section ဖြတ်ပြီး လိုသလိုလုပ်လို့ရတော့ Maintenance အတွက်တော့ ကောင်းတယ်ကွ။ နေရာတော့ယူတာပေါ့ကွာ။ Main and transfer (inspection) bus ကတော့ သူများနိုင်ငံတွေမှာသုံးတယ်ကွ။ ဒီမှာတော့ သိပ်မသုံးကြဘူး။ ဒီကောင်ကတော့ ကုန်ကျစရိတ်က Single bus ထက် နဲနဲပဲပိုကုန်ပြီး Maintenance အတွက်ပိုအဆင်ပြေတယ်။ Transfer Bus ပေါ် လိုင်းတွေ ခဏတင်ထား ချိန်တော့ Protection အခက်အခဲလေး နဲနဲရှိတာပေါ့ကွာ။ Double bus, single breaker လောက်တော့ Reliable မဖြစ်ပေမယ့် Grid ထဲက ခွဲရုံမဟုတ်ရင်တော့ သုံးသင့်တယ်ကွ။” ဟု ရှင်းပြ၏။

အညာသားက “ဒါဆိုရင် ကိုငှက်ကြီး ကြိုးကိုသုံးတဲ့ဟာနဲ့ ပိုက်ကိုသုံးတဲ့ဟာကရော ဘာကွာလဲကိုငှက်ကြီး။ ကိုငှက်ကြီးတို့ကရော ဘာသုံးမှာလဲ” ဟုမေးရာ “တို့သုံးမှာကတော့ ကြိုးကွ၊AAC လို့ခေါ်တယ်။ All Aluminum Conductor ပေါ့ကွာ။ ပိုက်ကလဲ Aluminum ပါပဲ။ အားသာချက် အားနဲချက်ကတော့ ကိုယ်စီပါပဲကွာ။ ကြိုးက တပ်ရတာ၊ လဲရတာ၊ သိမ်းဆည်းရတာ လွယ်ကူတယ်ကွ။ ပိုက်ကတော့ သူ့လောက်မလွယ်ပေမယ့် ခက်တော့မခက်ပါဘူး။ Surface Current စီးတဲ့နေရာကျတော့ ကြိုးကသာတယ်။ သူ့ကို Bus Gantry ပေါ်မှာ ကြွေသီးနဲ့ Beam တွေကြားမှာ ချိတ်တဲ့အခါ ကြိုးက ပေါ့တယ်၊ တင်းအား၊ အလေးချိန်သက်သာတယ်။ ပိုက်ကျတော့ ပိုလေးတာပေါ့ကွာ။ နောက်တစ်ခုက ဗို့အားမြင့်တွေသုံးတဲ့နေရာမှာ Corona Effect ဆိုတာရှိသေးတယ်။ အဲတာကို ကြိုးမှာ Bundle(၂ ကြိုး၊ သုံးကြိုးစသည်) များများသုံးပြီး ဖြေရှင်းလို့ရပေမယ့် ပိုက်ကို အဲလိုသုံးရင်တော့ အဆင်မပြေဘူး။ ကောင်းတာတော့ ပိုက်တွေကို ဗို့အားလတ်၊ ဗို့အားနိမ့်တွေမှာ သုံးတာကောင်းတာပေါ့ကွာ။ အဲလိုပြောလို့ ဗို့အားမြင့်မှာ မသုံးဘူးလားဆိုတော့လဲ မဟုတ်ပါဘူး။ အစောကပြောတဲ့ ဟာတွေကို ဖြေရှင်းနိုင်ရင် သုံးလို့ရပါတယ်။ သုံးလဲသုံးကြတယ်။” ဟု ပြန်လည် ရှင်းပြလေသည်။