ဓာတ်တိုင်နှင့်သူငယ်ချင်းများ (၂-၄)- Substations

 

“ကိုငှက်ရှင်းပြတာတွေတော့စုံနေပါပြီ။ ထရန်စဖော်မာတွေ၊ Shunt Reactor တွေ၊ Capacitor တွေ အကြောင်းလဲ ပြောပြပါအုံးဗျ” ဟု အညာသားမှ ဆက်မေးလိုက်ရာ “ကိုငှက်ကြီးမှ “ဓာတ်အားခွဲရုံထဲက ပစ္စည်းတွေကတော့ တစ်ခုချင်း အသေးစိတ်ပြောပြရင်တော့ ပြောမကုန်ပဲကွ။ တို့ ၅ နှစ်သင်ခဲ့တာတွေတောင် ကုန်မှ မကုန်ပဲ။ မင်းတို့မြင်သာအောင် ထရန်စဖော်မာရဲ့ Nameplate လေးနဲ့ပြောပြမယ်။ ဒီမှာကြည့်…ကြည့်..” ဟုဆိုကာ Google မှ Nameplate တစ်ခုကို Tablet နှင့် ပြလိုက်လေသည်။

Image Source: https://www.quora.com/Why-isn%E2%80%99t-an-autotransformer-used-instead-of-a-power-transformer

 

“ဒါက အိန္ဒိယနိုင်ငံကထုတ်တဲ့ Transformer ရဲ့ Nameplate ပေါ့။ ဒီမှာကြည့်ရင် Auto- Transformer ဆိုတာတွေ့ရမယ်။ ရိုးရိုးထရန်စဖော်မာ(Conventional Transformer) နဲ့ Auto- Transformer ရဲ့ကွာခြားချက် တော့ မင်းတို့လဲသိပြီးသားဖြစ်မှာပါ။ Primary နဲ့ Secondary ကို Coil တစ်ခုတည်းပဲ အစတွေထုတ်ပြီး သုံးတာကို Auto- Transformer လို့ ခေါ်တယ်ဆိုတာ။ နောက် ON-LOAD Tap Changer ဆိုတာလေးပြထားတယ်။ ထရန်စဖော်မာကို မီးလွှတ်ထားရင်း Tap Position ပြောင်းလို့ရတယ်ပေါ့။  OFF-LOAD Tap Changer ပဲ ပါတယ်ဆိုရင်တော့ မီးပိတ်ပြီးမှပဲ ပြောင်းလို့ရမယ်။ တပ်ဆင်အင်အား(kVA) ကို ဒီမှာ (၃) မျိုးတွေ့မှာပေါ့။ ထရန်စဖော်မာတစ်လုံးတည်းကို တပ်ဆင်အင်အား (၃) ခုဖြစ်နေရတာက သူတို့ရဲ့ အအေးခံတဲ့စနစ်တွေ (၃) မျိုးသုံးထားတာမို့ပါ။ ONAN(Oil Neutral Air Neutral), ONAF (Oil Neutral Air Force), ODAF(Oil Driven Air Force) လို့ မင်းတို့တွေ့မှာပါ။ ထရန်စဖော်မာကို Fan တွေနဲ့လှည့်ပြီးအေးအောင်လုပ်တာ၊ ထရန်စဖော်မာဆီကို မော်တာနဲ့အတွင်းအပြင်လှည့်နေတာတွေပေါ့။ ဒီမှာမပါတဲ့ ရေနဲ့လှည့်တာတို့ Gas နဲ့အအေးခံတာတို့လဲ ရှိသေးတယ်ကွ။ တို့သုံးရင်တော့ ONAN/ ONAF (၂) မျိုးလောက်ပဲ သုံးမှာပါ။ လျှပ်စစ်ရဲ့သဘောတရားအရ အပူချိန်များလာရင် Resistance ပိုများလာတတ်တာဆိုတော့ အပူကိုလျှော့၊ Resistance ကျအောင်လုပ်ပြီး Power ပိုသယ်တဲ့သဘောပေါ့ကွာ။ တပ်ဆင်အင်အား၊ ဗို့အား၊ အမ်ပီယာ ဖော်ပြတာတွေမှာ HV, MV, TV လို့ပြထား တာတွေလဲ မင်းတို့သိမယ်ထင်ပါတယ်။ High Voltage, Medium Voltage, Tertiary Voltage သုံးမျိုးပေါ့။ ဒီမှာကြည့်ရင် 400 kV နဲ့ Primary အဝင်၊ 220 kV နဲ့အထွက်၊ Step Down Transformer ပေါ့.။  33 kV ကတော့ Primary Star, Secondary Star Connection ကြားမှာ Delta Connection နဲ့ Stabilizing Winding အနေနဲ့သုံးတာကွ။ သူကတော့ Winding သပ်သပ်ပေါ့။ အဲဒီ Tertiary ကနေ ခွဲရုံအတွက်နဲ့ လိုအပ်တဲ့ တခြား Load အတွက်သုံးတယ်ကွ။ Long Distance တော့ ဓာတ်အားလွှတ်သုံးဖို့မသင့်တော်ဘူး။ Fault ဖြစ်တဲ့အခါ ထရန်စဖော်မာကို ထိခိုက်နိုင်လို့ကွ။ ဒီပုံထဲက ထရန်စဖော်မာမှာ No of Phases ကို (3) လို့ပြထားတာတွေ့မှာပေါ့။ ထရန်စဖော်မာအိုးထဲမှာ Phase သုံးခုစလုံးအတွက် Winding သုံးခုပါတဲ့ တစ်လုံးတည်းအနေနဲ့သုံးတဲ့ပုံစံပေါ့။ တချို့ကျတော့ Alternative အနေနဲ့ Single Phase (၃) လုံးကို တွဲသုံးတာလဲ ရှိတယ်ကွ။ အဲမှာတော့ အိုးတစ်လုံးကို တစ် Phase စာ Winding ပဲပါတယ်။ Star/ Delta ကို အပြင်ရောက်မှ ချိတ်တာပေါ့။ အဲတာကတော့ တစ်ခုကောင်းတာ တစ် phase ပဲ ချို့ယွင်းပျက်စီးတဲ့အခါ 3 Phase စာလုံး လဲစရာမလိုတော့ဘူးပေါ့” ဟုရှင်းပြရင်း ခဏမျှနားလိုက်လေသည်။

ဖက်တီးက “ကိုငှက်ကြီး ပြောတဲ့ Connection ဆိုတာ ဒီထဲက Connection Symbol ကို ပြောတာလားဗျ” ဟုမေးလိုက်ရာ ကိုငှက်ကြီးမှ “အေး ဟုတ်တယ်ကွ (Yna0d11) ဆိုတဲ့ဟာလေးပေါ့၊ (Yn) က Star- Earth၊ (a) က Auto-Transformer၊ (0) က Primary နဲ့ Secondary ကြား Phase Difference Zero၊ (d) က Delta နဲ့ (11) ဆိုတာကတော့ Primary, Secondary နဲ့ Tertiary ကြား Phase Difference 11 hr လို့ပြောတာကွ” ဟု ပြန်ရှင်းပြရင်း ဆက်၍ “အဲဒီအပေါ်က Impedance Voltage ကိုရောတွေ့လား၊ အဲဒါက Transformer ရဲ့ လျှပ်ဟန့်တားမှု(Impedance) ကိုပြောတာကွ။ ဒါကို ရာခိုင်နှုန်းနဲ့ပြထားတယ်။ အင်ဂျင်နီယာလိုပြောရင်တော့ Per- Unit တန်ဖိုးပေါ့ကွာ။ တို့ Power System Analysis မှာ Z တန်ဖိုးအနေနဲ့သုံးတာပေါ့၊ Positive/ Negative Sequence Value ပေါ့ကွာ။ အဲဒီအောက်က အလေးချိန်တွေ၊ ဆီပမာဏတွေနဲ့ ဆီ၊ လေ Force သုံးရင် လည်ပတ်နှုန်းတွေပေါ့။ အောက်ကဆက်ကြည့်ရင် အရင်ငါပြောတဲ့ Equipment တွေအားလုံးအတွက် Insulation Coordination စဉ်းစားရတဲ့ Switching, Lightning နဲ့ Power Frequency Voltage တွေပြထားတယ်။ တို့ System နဲ့ High Voltage Analysis တွေ လုပ်လိုက်ရင် အဲဒီတန်ဖိုးရတယ်။ နိုင်ငံတကာမှာတော့ Standard Value တွေရှိတယ်။ တို့လဲအဲဒါကိုမှီငြှမ်းရတာပါပဲ။ ဒီမှာပြထားတာကတော့ ထရန်စဖော်မာထုတ်ပြီးသွားရင် High Voltage Injection လုပ်ပြီး ရတာတွေနဲ့စမ်းထားတာကွ။ သူတို့စမ်းရတဲ့ ပမာဏကို ပြထားတာကွ။ တို့တွက်ထား၊ ခန့်မှန်းထားတာနဲ့ကိုက်ရင် ကွက်တိပေါ့ကွာ။ အောက်မှာ ဆက်ပြီး Transformer Tapping တွေနဲ့ Connection တွေပြထားတယ်။ Tap အနေနဲ့ (၁၇) ခုရှိတယ်၊ Normal Tap ကတော့ (၉) မှာထားတာပေါ့ကွာ။ Ratio အကြောင်းတော့ မပြောတော့ဘူး။ မင်းတို့သိပြီးသားဖြစ်မှာပါ။ အောက်ဆုံးမှာပြထားတာကတော့ Transformer Bushing မှာ Built-in ပါပြီးဖြစ်တဲ့ Current Transformer ရဲ့ အချက်အလက်တွေကွ။ Secondary Coil အရေအတွက်တွေ၊ Primary/ Secondary အချိုးတွေ၊ Secondary Value မှန်ကန်နိုင်မှုအဆင့် Accuracy Class တွေ၊ ခံနိုင်ရည်ဝန်အား(Burden- VA) တွေ၊ Overcurrent Saturation ပမာဏဖြစ်တဲ့ Instrument Safety Factor(ISF) တွေ၊ သူရဲ့ Voltage(Knee Point) တွေ၊ Knee Point မှာရှိမယ့် Excitation Current တွေ နဲ့ Winding ရဲ့ ခုခံမှုတွေပြထားတာကွ၊ ဒီ Name Plate မှ တစ်ခုမပါတာက Transformer Losses ကွ။ ကျန်တဲ့အပိုင်း ရိုက်မတင်ထားတော့မတွေ့ရဘူး။ Losses မှာ Core မှာဆုံးရှံးသွားတဲ့ No Load Losses နဲ့ ကွိုင်မှာ ဆုံးရှံးသွားတဲ့ Load Losses လို့ရှိတယ်။ Iron Losses နဲ့ Copper Losses လို့လဲခေါ်တာပေါ့ကွာ။” ဟု အသေစိတ်ရှင်းပြလေသည်။

ကိုငှက်ကြီးမှ ဆက်၍ “တစ်ဆက်တည်းပြောရရင် Shunt Reactor မှာ သူက အဝင်ကို HV နဲ့ဝင်ပြီး အထွက်ကို Star Point လုပ်ပြီး Earth ချလိုက်တာကွ။ သူ့ရဲ့ တပ်ဆင်အင်အားကိုတော့ MVAR နဲ့ပြတယ်၊ Primary Winding တစ်ခုတည်းပါတယ်ပေါ့ကွာ၊ Coil လို့ပြောတဲ့ အတိုင်း Milihenery(mH) တန်ဖိုးကိုလဲ ကြည့်ရတယ်ကွ။ ကျန်တာတော့ Transformer နဲ့ အတူတူပါပဲ။ သူတို့ကို Installation လုပ်တဲ့အခါ အထဲမှာ ဆီပါတော့ တစ်ခုခုဖြစ်ရင် ဆီတွေပေါက်ကျတာကို ပြန်စုလို့ရအောင် ဆီစုကန်ကို ဘေးမှာ လုပ်ထားရတယ်ကွ။ Fire Fighting System တွေကိုလဲ တပ်ရတာပဲ” ဟု ရှင်းပြလေသည်။

(ဆက်ပါအုံးမည်)